Zapiski z Błękitnej Skały
Projekt wydawniczy "miska ryżu", 2018
Przekład angielski: Thomas Cleary
Przekład polski: Bon Gak
Oprawa twarda, płótno; str. 332
Zamów książkę
Zapiski z Błękitnej Skały to najważniejszy klasyczny tekst buddyzmu zen, specjalnie stworzony w celu przebudzenia uśpionego ludzkiego potencjału. Rdzeniem tego niezwykłego dzieła jest sto tradycyjnych cytatów i przypowieści. Historie te, znane w jęz. chińskim jako gongan lub koan w jęz. japońskim, mają za zadanie wywołać u ucznia wgląd w naturę umysłu i rzeczywistości, czyli oświecenie.
Koany opatrzone są komentarzami dwóch z największych japońskich mistrzów zen w historii Japonii, Hakuina Ekaku (1685-1768) ze szkoły rinzai, oraz Tenkei Densona (1648-1735) ze szkoły soto, które rzucają nowe światło na znacze¬nie tego wielkiego tekstu. Do każdego z przypadków mistrz zen Seung Sahn (1927-2004) stworzył pytania, prowokujące do natychmiastowej, spontanicznej odpowiedzi albo nadające kierunek pracy nad danym przypadkiem.
Fragment:
WSTĘP
Bez miejsca, w które można by wbić zęby, pieczęć umysłu mistrzów zen przypomina dzieła żelaznego wołu. Przedarłszy się przez cierniowy las, praktykujący zen jest niczym płatek śniegu spadający na rozgrzany do czerwoności piec. Zostawiając na chwilę na boku drążenie i przebijanie się na poziomie ziemi, gdy nie popadacie w uwarunkowania, wtedy co?
[Hakuin] Pieczęć umysłu mistrzów zen przypomina dzieła żelaznego wołu można zrozumieć, gdy wiosłujecie mijając miejsce, gdzie „gdy świadomość wewnątrz czaszki zostaje wyczerpana, jak może pojawiać się radość?”, w co trudno jest wbić zęby; mijając „dźwięk jednej klaszczącej dłoni”, w co trudno jest zanurzyć kły; mijając miejsce, do którego nie dociera intelektualne rozumie¬nie. Przedarłszy się przez cierniowy las, praktykujący zen – przeszedłszy przez to, co nieprzeniknione i niezrozumiałe, jest niczym płatek śniegu spadający na rozgrzany do czerwoności piec, bez żadnych wieści na temat „obecnej chwili” czy „drugiej strony”, nie zostawiając po sobie żadnych śladów ani tropów. Drążenie i przebijanie się na poziomie ziemi – gdy staniecie się tacy, jak opisany powyżej, wtedy po raz pierwszy sami staniecie się drążeniem i przenikaniem, jednak pozostawiwszy to na chwilę na boku, czy potraficie uniknąć podlegania wpływom miriadów uwarunkowań?
[Tenkei] Transcendentalny przekaz zen nie zostawia miejsca na żadne szczeliny, w które można by zanurzyć zęby i wygryźć jakąś intelektualną interpretację. Pieczęci umysłu mistrzów zen nie można osiągnąć próbując, dlatego zachowanie praktykujących zen, którzy przeszli już przez i uwolnili się od zasieków cierniowego lasu w charakterze buddów i mistrzów zen, przypomina płatek śniegu spadający na rozgrzany do czerwoności piec, całkowicie wolne od śladów i tropów, jednak oni nie zatrzymują się nawet tu. Zostawiając na boku tych, którzy posiadają techniki przenikania wszystkiego, co z wolnym od przeszkód niezależnym działaniem, które nie podlega uwarunkowaniom?
PRZYPADEK
Nansen, Kiso i Mayoku udali się razem, aby złożyć wyrazy szacunku Narodowemu Nauczycielowi Chu. W połowie drogi Nansen zatrzymał się, narysował na ziemi koło i powiedział: „Jeśli będziecie potrafili coś powiedzieć, pójdziemy dalej”.
Kiso usiadł w okręgu. Mayoku pokłonił się.
Nansen powiedział: „W takim razie, nie idziemy dalej”.
Kiso powiedział: „Co się dzieje w twoim umyśle?”.
[Hakuin] Nansen, Kiso i Mayoku wszyscy byli spadkobiercami Baso, i każ¬dy z nich był naprawdę wyjątkowy. Narodowy Nauczyciel Chu to Narodowy Nauczyciel Echu, spadkobierca Szóstego Patriarchy. Narysował na ziemi koło – czy pójdą dalej, czy też nie, on musi się odlać. Jeśli będziecie potrafili coś powiedzieć, pójdziemy dalej – jeśli będziecie potrafili powiedzieć coś odpowied¬niego, będziemy kontynuować naszą podróż. W takim razie, nie idziemy dalej – podróż została odwołana. Przyjmijcie to, bo jest to bardzo ważne! Co się dzieje w twoim umyśle? – co się dzieje w twoim umyśle, że rozprawiacie o tym, czy iść, czy nie iść?
[Tenkei] Użycie kolistych figur w dialogach zen rozpoczęło się wraz z Naro¬dowym Nauczycielem Chu; teraz Nansen używa tej techniki, aby sprawdzić dwóch pozostałych mistrzów. Kiso usiadł w okręgu – był to czyn osobistej odpowiedzialności. Mayoku pokłonił się – był to manewr nie pozostawiający żadnych dziur. Nansen powiedział: „W takim razie, nie idziemy dalej” – czy była to zgoda, czy niezgoda? „Nawet gdy nazwiecie to takim, to już się zmieniło.” Oto metoda przełamywania się przez koło, zręczny środek przekraczający wodę i błoto, przekraczający buddów i mistrzów zen, działanie zabierania jedzenia głodnemu, płynna metoda wyciągania gwoździ i kołków z ostatecznego stanu, wolnego od przecieków. Gdzie indziej mówi się, że nie potrzebowali już iść do Narodowego Nauczyciela, ponieważ skończyli używać wariantów koła, ale to nie jest właściwa interpretacja. Co się dzieje w twoim umyśle? – przejrzawszy punkt widzenia Nansena, Kiso mówi, że skoro nie ma nigdzie żadnych przeszkód, co się dzieje w jego umyśle, że mówi o tym, żeby iść lub nie iść?
PYTANIE
1. Jeślibyś tam był, co mógłbyś zrobić?
WIERSZ
Gdy doświadczony łucznik trafia małpę,
Okrążanie drzewa, jakie to bezpośrednie!
Tysiąc, dziesięć tysięcy – czy ktoś kiedykolwiek trafił w cel?
Wołając ich z powrotem, kiwa ręką: „Chodźcie, wracamy”,
Rezygnując ze wspinaczki na drodze zen.
A ja jednak mówię, że droga zen jest płaska i równa; po cóż wstrzymywać wspinaczkę?
[Hakuin] Ten wiersz jest absolutnie cudowny w swym subtelnym frazowaniu, wersyfikując w dwóch pierwszych wersach manipulacje tych trzech mężczyzn. Koło potencjału obraca się swobodnie w nich wszystkich. Okrążanie drzewa, jakie to bezpośrednie! – gdy małpa obchodzi dookoła drzewo, strzała również leci dookoła. Dlaczego nazywa się okrążającą strzałę bezpośrednią? Podczas gdy okrążanie jest oddzielną kwestią, chodzi tu o to, że celownik jest dobrze ustawiony. Tysiąc, dziesięć tysięcy – chociaż żyło wielu wybitnych łuczników, kto kiedykolwiek trafił w cel? Nikt nie potrafił trafić w cel tak jak Kiso i Mayoku. Siedzenie Kiso przypomina ustawianie góry lodowej: pokłonowi Mayoku nie może się równać uroda nawet najpiękniejszej kobiety. Rezygnując ze wspinaczki na drodze zen – skoro jest to miejsce, na które buddowie i mistrzowie zen nie mogą się wspiąć. Droga zen odnosi się do drogi prowadzącej do Narodowego Nauczyciela Chu. Droga zen jest płaska i równa – ta prawda jest równa dla wszystkich, nie posiadając wysokiego ani niskiego; dlaczego więc nie podążać dalej tą drogą, skoro jest taka płaska?
[Tenkei] Potraktowanie przez trzech mistrzów koła wydaje się dość ok¬r꿬ne, jednak nie mijają się z celem, niczym wielki łucznik, który wystrzeliwuje magiczną strzałę okrążającą drzewo, aby trafić małpę chowającą się za pniem. Wydaje się to okrężne, jednak sposób, w jaki tych trzech trafia do celu, jest dość bezpośredni, i nie marnują oni strzał. Wszyscy trzej byli znakomitymi łucznikami. Oto świetny przykład na to, w jaki sposób Setcho wprawia w ruch dawną przypowieść. Tak czy inaczej, podczas gdy uczniowie zen rozprawiali o tym kole w taki czy inny sposób przez wieki, czy ktoś kiedykolwiek trafił w cel? Nie ma nikogo o umiejętnościach, pozwalających osiągnąć cel, poza tymi trzema mistrzami, z ich wspaniałą łuczniczą techniką, prowadzącymi dysputę bez precedensu. Jednak Nansen wycofał się w pół drogi, wołając ich z powrotem, mówiąc „Chodźcie, wracamy”. Jednak mimo iż mówi, że rezygnuje ze wspinaczki do klasztoru Narodowego Nauczyciela Chu, jest wciąż jakieś miejsce, którego nie potrafi utrzymać w bezruchu, dla¬te¬go Setcho kontynuuje, mówiąc, w oparciu o odwracające słowo Nansena, że droga zen jest płaska i równa, wszędzie dostępna, wolna od przeszkód gór i rzek, na pierwszy rzut oka stanowiąc łatwą wycieczkę: po cóż wstrzymywać wspinaczkę? Tak czy inaczej, po prostu rozpocznijcie wędrówkę drogą zen, a przekonacie się, że nie ma w niej nic trudnego. W rzeczy samej nie potrzebujecie jej nawet rozpoczynać, ponieważ znajduje się tuż pod waszymi stopami, gdziekolwiek byście nie byli! Otwórzcie oczy i patrzcie! To pokazuje wszystkim, że żywa droga zen jest tuż pod ich stopami. Słowo „dlaczego” to pomoc Setcho dla innych.